اختلال وسواس فکری – عملی (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) یکی از اختلالات اضطرابی است که با افکار مزاحم، تکراری و غیرقابل کنترل (وسواس فکری) و رفتارهای تکراری یا آیینی (وسواس عملی) مشخص می‌شود. این اختلال معمولاً باعث کاهش کیفیت زندگی و ایجاد اضطراب شدید در فرد می‌شود.

وسواس فکری می‌تواند شامل: نگرانی‌های غیرمنطقی درباره آلودگی، ایمنی، نظم، شک و تردید یا افکار خشونت‌آمیز باشد. وسواس عملی شامل: شستشو، کنترل، تکرار اعمال، شمارش یا چک‌کردن مداوم است. این رفتارها به منظور کاهش اضطراب ناشی از افکار مزاحم انجام می‌شوند، اما موقت و ناکارآمد هستند.

علائم وسواس شامل: اضطراب شدید هنگام جلوگیری از انجام آیین‌ها، زمان‌بر بودن رفتارها، کاهش کارایی فرد در فعالیت‌های روزمره و مشکلات اجتماعی، تحصیلی یا شغلی است.

OCD می‌تواند منجر به افسردگی، اضطراب عمومی و مشکلات بین فردی شود. علل OCD ترکیبی از: عوامل ژنتیکی، زیستی، روان‌شناختی و محیطی هستند. تغییرات نوروبیولوژیکی در مدارهای مغزی مرتبط با کنترل و مهار رفتار، استرس‌های زندگی و تجربه‌های منفی می‌توانند ریسک ابتلا را افزایش دهند.

تشخیص OCD بر اساس معیارهای DSM-5؛ مصاحبه بالینی و ارزیابی شدت افکار و رفتارهای وسواسی انجام می‌شود. تشخیص زودهنگام و مداخلات مناسب نقش مهمی در پیشگیری از مزمن شدن اختلال دارند.

درمان OCD شامل: روان‌درمانی، دارودرمانی و آموزش مهارت‌های مقابله‌ای است. درمان شناختی-رفتاری (CBT) با تکنیک مواجهه و پیشگیری از پاسخ (ERP) اثربخش‌ترین روش شناخته شده است. مواجهه و پیشگیری از پاسخ شامل: مواجهه تدریجی با محرک وسواسی بدون انجام رفتار آیینی است تا اضطراب کاهش یابد و فرد یاد بگیرد اضطراب بدون آیین‌ها قابل تحمل است. دارودرمانی معمولاً شامل داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SSRIs) است که به کاهش شدت افکار و رفتارهای وسواسی کمک می‌کنند. ترکیب دارو و روان‌درمانی بیشترین اثربخشی را دارد. آموزش مهارت‌های مقابله‌ای شامل: مدیریت استرس، تمرین آرام‌سازی، تکنیک‌های ذهن‌آگاهی و شناسایی افکار منفی است. حمایت خانواده و محیط اجتماعی نیز در موفقیت درمان مؤثر است.

مطالعات نشان داده‌اند که؛ افراد مبتلا به OCD که درمان ترکیبی دریافت می‌کنند، کاهش قابل توجهی در علائم، بهبود کیفیت زندگی و عملکرد روزمره و افزایش توانایی مقابله با اضطراب تجربه می‌کنند.

در نهایت، OCD یک اختلال قابل مدیریت است و با مداخلات علمی، حمایت خانواده و استمرار درمان، افراد می‌توانند کنترل بیشتری بر افکار و رفتارهای خود داشته باشند و زندگی سالم‌تر و فعال‌تری تجربه کنند.

منابع:

۱. American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Washington, DC: APA.

۲. Abramowitz, J. S., McKay, D., & Storch, E. A. (2017). The Wiley Handbook of Obsessive Compulsive Disorders. Wiley-Blackwell.

۳. موسسه مطالعات روان‌شناسی ایران. (۱۴۰۲). اختلال وسواس و روش‌های درمانی مبتنی بر شواهد. تهران: انتشارات روان‌آور