کنترل تکانه چیست؟
اختلال کنترل تکانه حالتی است که فرد در کنترل هیجانات و رفتارهای خود مشکل دارد. این رفتارها غالبا در تناقض با حقوق دیگران یا در تضاد با هنجارهای اجتماعی یا قانونی قرار میگیرد.
نمونههایی از اختلال کنترل تکانه به شرح زیر است:
- اختلال نافرمانی مقابلهای
- اختلال سلوک
- اختلال انفجاری متناوب
- لپتومانیا
- پیرومانیا
کسب مشاوره
جهت ارتباط با کارشناسان ما می توانید در 24 ساعت شبانه روز از طریق دکمه واتس اپ به ما پیام دهید. کارشناسان ما در اولین فرصت با شما تماس میگیرند.
همچنین میتوانید در ساعات مشخص شده از طریق تماس تلفنی اقدام کنید یا فرم دریافت مشاوره را تکمیل کنید.
مشکل و هم ابتلایی
اختلالات کنترل تکانه، معمولا در دوران کودکی یا نوجوانی ظاهر میگردد. مردان ممکن است کمی بیشتر از زنان، در معرض ابتلا به این اختلالات باشند. همچنین، این اختلالات ممکن است با سایر اختلالات روانی یا سوء مصرف مواد همراه شوند. تحقیقات نشان میدهند که دو اختلال کنترل تکانه و اختلال سوء مصرف مواد مخدر، ویژگیهای مشابهی دارند. در این دو اختلال، به ترتیب احساس اجبار به انجام تکانه و فقدان کنترل بر رفتار قابل تشخیص است؛ و افراد مبتلا ولعِ مصرف مواد یا انجام تکانه را دارند. اختلالات افسردگی و اضطرابی هم با احتمال بسیار بالا، ممکن است با اختلال کنترل تکانه همراه باشند.
مشکل در تشخیص
در تشخیص این نوع اختلال، احتمال سهل انگاری، نادیده گرفتن علائم و یا تشخیصگذاری اشتباه وجود دارد، که منجر به عدم دریافت کمکهای مورد نیاز برای افراد مبتلا و خانوادههایشان میگردد. لذا، درک بهتر آن میتواند شکاف میان درمان و مراقبت از این افراد را در جهت بهبود علائم و پیشگیری از مشکلات دیگر پُر کند.
درمان اختلال تکانه
درمان اختلالات کنترل تکانه، اغلب به صورت درمانهای رفتاری و دارویی است. که در بخش آخر این متن به طور اجمالی به برنامههای درمانی مرتبط پرداخته شده است.
انواع اختلالات کنترل تکانه
- اختلال نافرمانی مقابلهای
فرد مبتلا به این اختلال، غالبا کنترل خود را از دست داده، به راحتی آزرده شده، و معمولا عصبانی یا خشمگین میشوند. آنها با مراجع قدرت و اقتدار (مانند والدین، معلم، مدیر، رئیس و …) مشکل دارند، قوانین را زیر پا گذاشته، دیگران را از روی قصد آزار میدهند، و دیگران را به دلیل مشکلات خود سرزنش میکنند. به دلیل این رفتارها، فرد در جامعه، محیط کار یا مدرسه با مشکلاتی مواجه میشود.
- اختلال سلوک
فرد مبتلا به اختلال سلوک به طور مکرر، رفتارهایی از نقض قوانین اجتماعی دارد. این فرد ممکن است نسبت به مردم یا حیوانات پرخاشگر باشد، اموال دیگران را تخریب کند، دروغ بگوید، دزدی کند، و یا قوانینی را مثل فرار یا غیبت از مدرسه در سنین پایین، نقض کند. این رفتارها، مشکلات چشمگیری را برای فرد در روابط اجتماعی و مدرسه ایجاد میکنند. همچنین، تشخیص این اختلال ممکن است تا سن بعد از 18 سالگی به تعویق بیافتد. اما، در صورتی که افراد بالغی این علائم را داشته باشند، به جای تشخیص اختلال سلوک، اختلال شخصیت ضداجتماعی تشخیصگذاری میشوند.
- اختلال انفجاری متناوب
این اختلال با طغیان های تکانشی و عصبانیت مداوم تشخیصگذاری میشود به طوری که فرد ممکن است به افراد، حیوانات یا اشیاء آسیب بزند. این تکانه ممکن است در حدود 30 دقیقه طول بکشد و معمولا به دلیل مشکل جزئی فرد با شخصی که او را میشناسد ایجاد میشود. این طغیان میتواند برای فرد مشکلات حقوقی یا مالی در پی داشته باشد، روابط بینفردی او را مختل کرده، ناراحتی قابل توجهی را ایجاد کند، و منجر به بروز مشکلاتی در محل کار یا مدرسه شود.
- لپتومانیا
مشخصه این اختلال، دزدی به صورت تکانشی و غیرضروریِ وسایلی است که مورد نیاز نیستند. این افراد ممکن است چیزهایی که میدزدند به دیگران بدهند و یا حتی دور بیاندازند. همچنین این افراد، پس از انجام دزدی ممکن است احساس آرامش یا رضایت کنند. مسئلۀ این اختلال مربوط به خود دزدی نیست، بلکه مربوط به داشتن احساس اجبار به دزدی کردن و عدم کنترل خود بر روی این اجبار است. مشکلات حقوقی، خانوادگی، شغلی و شخصی برای این افراد رایج است.
- پیرومانیا
فرد مبتلا به این اختلال، مسبب آتش افروزی مکرر و عمدی است. داشتن علاقه شدید و وسواس گونه به آتش و وسایل آتش افروزی، همراه با نیاز اجباری به آتش زدن، و احساس تسکین و لذت بعد از انجام آن، از مشخصههای این اختلال است. افرادی که اقدام به این نوع آتش افروزی میکنند، تنها به دلیل داشتن احساس اجبار و رفع تنشِ درونی خود است، نه دلیلی دیگر. این اختلال، اختلالی نسبتا نادر است.
علل ریشه ای اختلالات کنترل تکانه
دلیل واحدی برای اختلالات کنترل تکانه وجود ندارد. عوامل مرتبط با خلق و خو (مزاج)، جسمی، محیطی، و ژنتیکی میتواند در ایجاد این اختلال نقش داشته باشد. در ادامه به برخی دلایل احتمالی در ابتلا به اختلالات کنترل تکانه میپردازیم:
- اختلال نافرمانی مقابلهای: مشکلات مرتبط با تنظیم هیجان؛ فرزندپروری خشن، سختگیرانه، متناقض، و سهلگیرانه؛ کاهش واکنش کورتیزول پایه؛ و ناهنجاریهایی در قشر پیشانی مغز و آمیگدال، از عوامل خطر و علل احتمالی ابتلا به این اختلالاند.
- اختلال سلوک: داشتن خلق و خوی دشوار در نوزادی؛ هوش زیر سطح نرمال؛ فرزندپروری تحقیرگرایانه، آزارگرانه و یا متناقض (متضاد: به گونهای پیشبینیناپذیر و بیدلیل محبت و پرخاشگری کردن)؛ قرار گرفتن در معرض خشونت؛ داشتن بستگانی با سابقۀ ابتلا به اختلال سلوک، افسردگی، سوء مصرف الکل، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، یا اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHA)؛ و تفاوتهای ساختاری و عملکردی در قشر برآمده در پیشانیِ مغز و آمیگدال، از عوامل محتمل در ایجاد و عوامل خطر در این اختلال است.
- اختلال انفجاری متناوب: سابقه ضربه روحی روانیِ (ترومایِ) جسمی و عاطفی (مانند جنگ، آسیبهای جسمی، تجاوز، مشاهده صحنههای خشونت یا مرگ و …)؛ سابقه این بیماری در خانواده و فامیل؛ ناهنجاریهای سروتونین در سیستم لیمبیک و قشر اوربیتوفرونتال، از عوامل خطر احتمالی و دلایل ابتلا به این اختلال هستند.
- لپتومانیا: اعضای خانواده یا فامیل با سابقه اختلال وسوال فکری عملی (OCD) و اختلالات مرتبط با مصرف مواد عامل خطری در ابتلا به این اختلال است.
برنامه های درمانی اختلالات کنترل تکانه
- درمانهای دارویی
- بستری فرد، و یا بستری به صورت سرپایی به طوریکه فرد فقط بخشی از روز را در آن سپری کند و شب به خانه بازگردد و متناسب با برنامهها و تعهدات زندگی فرد باشد.
- درمانهای فردی، خانوادگی و گروهی با رویکردهای شناختی رفتاری (CBT)، رفتاردرمانی دیالکتیک، و مدیریت رفتار در مواقع بحران برای تقویت رفتارهای سالم و پیشگیری از رفتارهای مخرب مانند مصرف مواد مخدر.
- برنامه های سمزدایی در صورت ابتلای فرد به سوء مصرف مواد و استفاده از مواد روانگردان و مواد دیگر.
- استفاده از درمانهای یکپارچه نگر به جای درمانهای جداگانه برای هر اختلال موثرتر است.
- آموزش مهارتهای فرزندپروری به والدین نوجوانان مبتلا به اختلالات کنترل تکانه برای نحوه ارائه پاسخ به رفتارهای فرزندشان.